Với tư cách là trung gian thương mại, đại lý hải quan mang đầy đủ các đặc điểm của các đại lý thương mại thông thường. Bên cạnh đó, đại lý hải quan còn có những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, đại lý hải quan là doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện.
Đại lý hải quan là một doanh nghiệp kinh doanh bởi đại lý hải quan thực hiện dịch vụ đại lý hải quan nhằm mục đích mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp. Nói đại lý hải quan là doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện là do có các quy định của pháp luật về điều kiện hành nghề của đại lý hải quan. Các điều kiện đó bao gồm: điều kiện về pháp lý (trình tự đăng ký kinh doanh, giấy phép hoạt động của đại lý hải quan, chứng chỉ hành nghề của nhân viên đại lý hải quan…), điều kiện về nhân lực (có nhân viên được cấp chứng chỉ hành nghề đại lý hải quan), điều kiện về vật lực (cơ sở hạ tầng), điều kiện về nguồn lực tài chính (vốn tối thiểu hoặc tiền đặt cọc, bảo lãnh), điều kiện về phương tiện, kỹ thuật quản lý, điều kiện về lưu giữ sổ sách, hệ thống chứng từ, kế toán… Cùng với các điều kiện của đại lý hải quan là những điều kiện mang tính nhà nghề của nhân viên đại lý hải quan – người trực tiếp thực hiện hành vi làm thủ tục hải quan cho từng lô hàng xuất khẩu, nhập khẩu. Đó là các điều kiện về thể chất, tư chất; điều kiện về năng lực pháp luật và năng lực hành vi; điều kiện về bằng cấp, trình độ chuyên môn; điều kiện về kinh nghiệm công tác…
Theo quy định của pháp luật Hải quan Việt Nam, doanh nghiệp muốn kinh doanh dịch vụ đại lý hải quan phải lập hồ sơ đề nghị công nhận đủ điều kiện làm đại lý hải quan gửi Tổng cục Hải quan. Những người làm việc tại đại lý hải quan có trình độ cao đẳng kinh tế, luật, kỹ thuật trở lên, sau khi tham gia kỳ thi cấp Chứng chỉ nghiệp vụ khai hải quan do Tổng cục Hải quan tổ chức, được cấp Chứng chỉ nghiệp vụ khai hải quan và được đại lý hải quan đề nghị sẽ được Tổng cục Hải quan cấp mã số nhân viên đại lý hải quan. Mã số nhân viên được ghi trên Thẻ nhân viên đại lý hải quan và được sử dụng trong thời gian hành nghề khai hải quan của nhân viên đại lý hải quan. [10], [53].
Thứ hai, đại lý hải quan là “người” cung ứng dịch vụ thương mại trong lĩnh vực XNK hàng hóa.
Điều này đã thể hiện rõ đặc trưng của đại lý hải quan là một đại lý cung ứng dịch vụ thương mại mang tính chuyên nghiệp, nhà nghề, hoạt động trên nguyên tắc đại diện, chịu trách nhiệm trước pháp luật trong phạm vi được ủy quyền.
Thứ ba, đại lý hải quan hoạt động với tư cách là người khai hải quan.
Thứ tư, đại lý hải quan thay mặt cơ quan Hải quan thực hiện một số hành vi quản lý nhà nước về hải quan đối với chủ hàng.
Thực tiễn hoạt động đại lý hải quan ở các nước trên thế giới cho thấy, hầu hết hàng hóa XNK đều làm thủ tục hải quan thông qua đại lý hải quan. Đại lý hải quan được coi là đối tác của cơ quan hải quan nhằm giúp cơ quan hải quan thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, tránh gian lận thương mại. Cụ thể, đại lý hải quan được cơ quan hải quan ủy quyền thay mặt cơ quan hải quan thực hiện một số hành vi quản lý nhà nước về hải quan đối với chủ hàng, như yêu cầu chủ hàng cung cấp đầy đủ, chính xác các chứng từ, thông tin cần thiết cho việc làm thủ tục hải quan của lô hàng xuất khẩu, nhập khẩu; kiểm tra bộ hồ sơ hải quan; lưu giữ một số chứng từ thuộc hồsơ hải quan đối với trường hợp hàng hóa được thông quan trước; nộp hồ sơ hải quan sau; lưu giữ hồ sơ phục vụ cho công tác kiểm tra sau thông quan… Với tư cách này, đại lý hải quan giúp cơ quan hải quan quản lý doanh nghiệp, hướng dẫn, kiểm tra doanh nghiệp tuân thủ pháp luật hải quan, làm cho môi trường hải quan trong sạch, minh bạch hơn. Do đó, đại lý hải quan được ví như “cánh tay nối dài” của cơ quan hải quan.
Thứ năm, đại lý hải quan chịu sự giám sát và quản lý của cơ quan hải quan.
Pháp luật và thực tiễn hoạt động quản lý đại lý hải quan ở các nước trên thế giới cho thấy, cơ quan hải quan là đơn vị giám sát, quản lý hoạt động của các đại lý hải quan. Cơ quan hải quan quản lý hoạt động của các đại lý hải quan thông qua quản lý việc đăng ký, công nhận đại lý hải quan, quản lý việc cấp hoặc trực tiếp cấp thẻ nhân viên đại lý, tổ chức thi chứng chỉ nghiệp vụ khai hải quan.
Trong quá trình giám sát hoạt động của các đại lý hải quan, cơ quan hải quan có thể tổ chức khen thưởng đối với các đại lý hải quan chấp hành tốt, có thành tích tốt trong việc thực hiện pháp luật hải quan cũng như có quyền quyết định việc tạm dừng hoặc chấm dứt hoạt động của đại lý hải quan khi đại lý hải quan đó có hành vi vi phạm các quy định của pháp luật hải quan.
Như vậy, với những đặc trưng cơ bản trên có thể thấy, đại lý hải quan là doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện, hoạt động trong lĩnh vực XNK hàng hóa với tư cách là người khai hải quan. Hoạt động của đại lý hải quan chịu sự điều chỉnh của pháp luật với những quy định cụ thể mang tính chuyên nghiệp, nhà nghề. Hoạt động đại lý hải quan là một hoạt động kinh tế, vì vậy nhất thiết phải có sự quản lý của cơ quan quản lý nhà nước. Cơ quan hải quan thay mặt Nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước về hải quan đối với đại lý hải quan. Quản lý đại lý hải quan bao gồm quản lý đại lý hải quan và quản lý hoạt động của đại lý hải quan.
Những đặc trưng cơ bản của đại lý hải quan